დედა და ილია-სოხუმი
თუ ვინმეს ნამდვილი სოხუმი ახსოვს, სოხუმში ნიავი კი არ ქროდა – თვითონ ქალაქი ქროდა თითქოს, მთელი ქალაქი. ქროდნენ სახლები, აივნები და აივნებზე ადამიანები და ქუჩები და ქუჩებში ადამიანები და ადამიანებში ფიქრები და ფიქრებში იალქნები და ილქნები ზღვაზე და ზღვაც ქროდა თითქოს და ზღვა რომ ქროდა – ეს იყო სოხუმი.
ერთხელაც, 1992 წლის 14 აგვისტო იდგა. არის თარიღები, რომლებიც ერთხელ დგას და იქვე რჩება. არის ისეთიც, სულ რომ დგას. ეს 14 აგვისტო ისეთია, რომ სულ დგას. სულ დგას იმ ყავის სუნიც, რადგან მეზობლები ყავაზე შეკრებილიყვნენ მაშინ და ყავა დუღდა. სოხუმური. ყავის სმა აფხაზეთში დიდი და წმინდა რიტუალი იყო. მანდ იცვლებოდა ფიქრი, დარდი და სიხარული.
ინგა ბენდელიანი, ჩვენი წიგნის ერთი მთავარი გმირი, 1 წლის ანათი ხელში და მუცელში მარიამით მეზობელს გაეგება. მეზობელს სალამი არ უთქვამს. ოთახში შემოვიდა, მზერით იატაკს დაეყრდნო და თქვა: ომი დაიწყო!
ომი? – გადაიხარხა ინგამ. ომი! – უპასუხა მეზობელმა. ხუთი წუთი ხმამაღლა და გაბმულად იცინოდა ინგა.
და მერე თითქოს ყველაფერი დადუმდა და გაიყინა.
სახლები გაიყინენ, აივნები გაიყინენ და აივნებზე ადამიანები და ქუჩები და ქუჩებში ადამიანები და ადამიანებში ფიქრები და და ფიქრებში იალქნები და ილქნები ზღვაზე და ზღვაც გაიყინა. და ზღვა რომ გაიყინა – ეს სოხუმი აღარ იყო.
ინგა ქუჩაში გავიდა. მძინარე მდინარესავით იწვა ქუჩა. ქუჩა ერქვა და აღარსად მიდიოდა. ქუჩაზე იდგნენ მეზობლები – ქართველები, აფხაზები, ბერძნები, უკრაინელები, სომხები, რუსები და ერთმანეთს უყურებდნენ და არაფერს ეკითხებობდნენ. არ ეკითხებოდნენ, რადგან პასუხი იცოდნენ და ამ პასუხის ეშინოდათ. ადამიანი ასეთია – ზოგჯერ პასუხის ხმამაღლა თქმას უფრთხის და მხოლოდ გულში იცის. თითქოს ასე უძალოა და არ ახდება. და მით უფრო თუ გულში სიკვდილი იცის – ადამიანი დუმს.
კი, ომი დაიწყო. რუსეთის ომი, სადაც ერთმანეთს ქართველები და აფხაზები ებრძოდნენ. ასე უცნაური და ორივესთვის მოუგებელი. ომი დაიწყო და ომმა თქვა, რომ სიმშვიდე უცხო სიტყვაა ადამიანის ფიქრის ლექსიკონში და რომ შიში არის დღეიდან თქვენი საუზმე, სადილი და ვახშამი. შიშს შეეჩვიეთ. ომი რომ იტყვის, ომის სიტყვა კანონია.
უცნაური კიდევ ის იყო, რომ თავიდან, მობილიზაცია როცა გამოცხადდა, ზოგიერთი აფხაზი ვერ ხვდებოდა, რომელ პუნქტში წასულიყო, იქით თუ აქეთ – ქართულში. ვერ ხვდებოდა, რადგან ალბათ იმასაც ვერ ხვდებოდნენ, როგორ შეიძლება ომი დაიწყოს, ერთ სუფრაზე იჯდე მეგობართან, წამოდგე, გადაეხვიო, წახვიდე და იმ ოთახში ტყვიად დაბრუნდე. მაგრამ კიდევ უფრო უცნაური ის იყო, რომ საკუთარი სახლის გასაღებები ქართველებს დაუტოვეს და სანამ სოხუმი დაეცემოდა, ქართველები უვლიდნენ ამ სახლებს, იცავდნენ და ანიავებდნენ კიდეც. კი, უცნაურია, მაგრამ ეს დატოვებული გასაღებები შეიძლება იმ დაკეტილი ოთახის გასაღებადაც გამოდგეს, რომელსაც შორიდან ვუტრიალებთ და ვერ შეგვიბედავს, ოთახის, მრავალ კილომტერს იქით ჩაფიქრებული ბოროტებამ რომ ჩაგვირაზა. ოთახის, სადაც ერთმანეთი უნდა ვიპოვოთ და დავუბრუნდეთ. არავინ იცის.
ინგას ქმარი და ძმა ომში წავიდნენ. გიორგი ტლაშაძე და ემზარ ბენდელიანი. ემზარი სულაც 19 წლის. მალე დამთავრდება! – ამბობდნენ მეზობლები. მეზობლები ცრუობდნენ, მაგრამ ხან ტყუილი აუცილებელია. აუცილებელი ტყუილი ინარჩუნებს იმედს. იმედი კი ჯერაც ცოცხლობდა. გადიოდა ინგას მამა, იუზა, საკვების საშოვნად და როცა ბრუნდებოდა, ასე ამბობდა:
,,დღეს პური ვერ ვიშოვნე, მაგრამ ქალაქში ყვავილებს ისევ რგავენ!’’
და რომ რგავენ, ეგ იყო იმედი. შეიძლება გშიოდეს და სიკვდილს ელოდე და ყვავილი დარგო და სიკვდილი მოატყუო.
თუმცა თუ ომია, სიკვდილი დიდხანს ვერ ტყუვდება.
და ერთ დღესაც მამა დაბრუნდა და თქვა:
,,დღეს პური ვიშოვნე, მაგრამ ქალაქში ყვავილებს აღარ რგავენ. წავიდეთ დრანდაში!’’